Blog

Het droeve lot van Zwartewaal en Nieuwesluis

Geplaatst op 4 augustus, 2015 om 9:50
Het wapen van Den Briel (Brielle) werd vroeger (en wordt aan de voorgevel van het oude stadhuis aan de Markt nog altijd) gedragen door een capirussa; een mythologisch zeedier, dat ook wel voor een mislukte hond werd aangezien. Het echte monster zou in de 17e eeuw door een Brielse priester zijn gesignaleerd. De goede man heette Taerling. Deze familienaam kwam in de 16 en 17e eeuw in Den Briel voor. Het ging daarbij om een vooraanstaande familie die onder meer een 'medeburgemeester' van Den Briel (belangrijke plaatsen hadden destijds meer dan één burgervader) heeft geleverd. Een Taerling die claimde een zeemonster te hebben gezien werd waarschijnlijk op z'n woord geloofd. Maar het zou in de 17e eeuw ongetwijfeld een brug te ver zijn geweest om als lid van de familie Taerling als katholieke priester uit de kast te komen. 

De vloek van de gepikeerde zeemeermin

Niet alleen omdat een plaatselijke kleuterschool 'De Kleine Zeemeermin' heeft geheten (naar het sprookje van Hans Christian Andersen), wordt het tot de gemeente Brielle behorende voormalige vissersplaatsje Zwartewaal met een zeemeermin geassocieerd. In de in 1771 gepubliceerde tweede druk van het Huishoudelijk Woordenboek van de sceptische M. Noel Chomel wordt de zeemeermin als volgt omschreven: 

"Meermin, Sijrena; is een ingebeeld dier, dat van onderen Visch, en van bovenen Mensch zoude zijn. Bij zommige oude Schrijvers vindt men veelvuldige wonderen van dit niet in weezen zijnde (lees: niet bestaande) Schepsel te boek gestelt; alle te belachgelijk, om hier een plaats te beslaan."

In modernere woorden gevat is de zeemeermin een fabeldier, waarvan de bovenste helft uit het lichaam van een vrouw bestaat en het onderlichaam wordt gevormd door één of twee vissenstaarten. Zeemeerminnen werden niet alleen waargenomen door zeelieden die vaak maandenlang geen vrouw zagen indachtig het aloude gezegde 

'Een vrouw en een kip zijn de pest voor een schip.'

en daarnaast op (het zorgvuldig vrouw- en kipvrij gehouden) schip met een totaal gebrek aan privacy hadden te kampen. (Men ging ervan uit, dat het voor mannelijke opvarenden geen doen zou zijn om hun lusten te onderdrukken, wanneer er een vrouw of een kip aan boord van het vaartuig was. In 2015 heeft men besloten dat vrouwen over tien jaar welkom zullen zijn op Nederlandse onderzeeërs.)

Mede dankzij de in de buurt van Capri en Sorrento gesignaleerde sirenen (oorspronkelijk: halfgodinnen uit de Griekse mythologie met het lichaam van een vogel en het hoofd van een vrouw die met hun lustopwekkende sirenenzang naar hun eilandjes lokten, waar hun schepen op de rotsen liepen en de sirenen letterlijk alle levenskracht uit de hitsige schipbreukelingen zogen) kleefde er een gevaarlijk erotisch tintje aan de zeemeermin. Daarbij komt dat de mythologische zeemeermin een goede gelegenheid bood om ongestraft een paar blote borsten af te beelden. Boven de deur van een pand vlak bij de haven van Dordrecht is zelfs een redelijk pornografisch beeldhouwwerk aangebracht met een met een zeemeerman parende zeemeermin. Daarbij valt overigens op dat zowel zeemeermin als zeemeerman aan hun onderlijf een paar paardenpoten - o nee, paardenbenen hebben die in Den Briel tot het misverstand hebben geleid, dat het wapen in plaats van door een op een mislukte hond lijkend mythisch zeewezen door een centaur werd gedragen.

Lang voordat het eerder geciteerde Huishoudelijk Woordenboek verscheen werd de moderne zeemeermin (als half vrouw half vis) door de in het bestaan van dergelijke wezens gelovende import Briellenaar Jacob van Maerlant aangeduid met de zin:

 "Syrena dat is die maerminne."

De mannelijke tegenhanger van de zeemeermin was niet op erotisch gezang aangewezen om schepen te laten vergaan. Hij had de reputatie helse stormen te kunnen oproepen, maar ook een wijze leermeester te zijn. Op het wapen van de gemeente Schouwen-Duiveland zijn zowel een zeemeermin als een zeemeerman afgebeeld. Vanuit Den Briel gezien is Schouwen-Duiveland aan de N57 het eerste eiland voorbij Goeree-Overflakkee (op Voorne ook wel: Het Andere Eiland). 

De 'niet in weezen zijnde' Zwartewaalse zeemeermin is niet zomaar een zeemeermin die door de Brielse Maas zwom om mannen te verleiden, maar eentje die de ondergang van het plaatsje heeft voorspeld. Bij die gelegenheid zou ze de volgende tekst hebben gezongen:

"Zwartewaal, je zal vergaan, Kerk en tore' zal blijve' staan."

Volgens één bron heeft de zeemeermin Zwartewaal vervloekt nadat zij door plaatselijke vissers in de Brielse Maas was gevangen. Volgens auteur Bert Sliggers Jr heeft de betreffende vloek echter waarschijnlijk betrekking op het uitgedroogde lichaam van een 'zeemonster' (vermoedelijk een dode zeehond of dolfijn) dat in de kerk van Zwartewaal zou zijn opgehangen. Sliggers beroept zich daarbij onder meer op een kroniek van Adriaen de Jonghe (1511-1571) die Zwartewaal  omschreef als "een Dorp van de swartheydt des Waters Swarte-wael geheten/ bij nae 300 schreden van de vermaerde Stadt vanden Briel gelegen."

In deze verlichte tijden gaan we ervan uit dat de mythe van de zeemeermin is ontstaan in de oververhitte fantasie van hitsige zeelieden die de tepels van zeekoeien voor damesborsten zouden hebben aangezien. In augustus 2015 zijn bezoekers van het strand van Zandvoort er waarschijnlijk in geslaagd om een zwemmende zeehond voor een in nood verkerende mens aan te zien.

Zwartewaal en de duurzame energieleverancier

Tot op heden is Zwartewaal nog altijd niet vergaan. Al zijn de inwoners (net als die van de naastgelegen plaatsen Heenvliet en Geervliet) terecht niet te spreken over de schandalige wijze waarop de gemeente Rotterdam en de 'duurzame' energieproducent hen hebben opgezadeld met de overlast van op de uiterste grens van het grondgebied van Rotterdam geplaatste windmolens. In maart 2014 heeft de rechter geoordeeld, dat de klachten terecht zijn: de bouwvergunning voor de windmolens had nooit mogen verstrekt. Onder andere omdat Rotterdam de wettelijke rechten van potentiële bezwaarmakers heeft geschonden door 'echt helemaal per ongeluk' te vergeten door te vergeten om de aanvraag voor de bouwvergunning bekend te maken in een in Brielle (Zwartewaal) of de toenmalige gemeente Bernisse (Heenvliet en Geervliet) verschijnende krant of weekblad. De advocaat van de gemeente Rotterdam heeft voor de rechtbank een flater geslagen met het tegenargument dat de bezwaarmakende inwoners van Zwartewaal, Heenvliet en Geervliet en hun gemeentebesturen geen recht van spreken zouden hebben omdat het duurzame project wel in de Staatscourant was aangekondigd. 

De rechter heeft in maart 2014 geoordeeld, dat de (illegale) bouw van de windmolens, hangende een nieuwe bezwaarprocedure (waarvan de uitkomst volgens veel inwoners van de betreffende plaatsen reeds vast staat; in hun optiek zal de door de rechter op z'n vingers getikte gemeente Rotterdam de bezwaren rücksichtslos afwijzen) niet hoefde te worden gestaakt en dat ze in afwachting van de definitieve uitkomst van de bezwaarprocedure gewoon 'tijdelijk' in gebruik mogen worden genomen.
Rotterdam dacht kennelijk slim te zijn door een potentieel omstreden project als de bouw van de windmolens langs de A15 alleen in de Staatscourant aan te kondigen. Zelfs als Rotterdam de bouw van de (anno augustus 2015 formeel nog altijd illegale) windmolens achteraf legaliseert door de ingediende bezwaren en bloc af te wijzen, dan hebben Rotterdam en Green Choice alleen bereikt dat het draagvlak voor deze duurzame methode om energie op te wekken op Voorne-Putten nog veel meer is ondermijnd. 

Hoe het dorp Nieuwesluis van Voorne verdween

Tussen Zwartewaal en Heenvliet heeft 378 jaar het dorp Nieuwesluis gelegen.Dat dorp is in de jaren '60 van de vorige eeuw van de aardbodem weggevaagd als gevolg van de uitbreidingsplannen van de Europoort (lees: havens en raffinaderijen van Rotterdam). Het plaatselijke landhuis 'D'Oliphant' werd van het Voornse kanaal verplaatst naar het adres Kromme Zandweg 90, Rotterdam-Charlois.

Bron: Meerminnen en Meermannen van Duinkerke tot Sylt (Bert Sliggers Jr. Uitg: Kruseman.)

Categorieën: Ditjes & Datjes